Vì sao hàng Việt 'yếu thế' trên sàn thương mại điện tử?

Hội thảo "Tiếp sức hàng Việt trên sàn thương mại điện tử" do báo Tuổi Trẻ phối hợp Hiệp hội Thương mại điện tử Việt Nam (Vecom) tổ chức, với sự đồng hành của Tập đoàn KIDO, Công ty Shopee Việt Nam.

Hội thảo diễn ra trong bối cảnh việc đưa hàng Việt lên các sàn thương mại điện tử là một cơ hội lớn để các doanh nghiệp Việt Nam tiếp cận thị trường rộng lớn.

Các sàn thương mại điện tử đã trở thành kênh phân phối quan trọng, giúp hàng hóa đến tay người tiêu dùng một cách nhanh chóng và tiện lợi. Tuy nhiên, để thành công trên các sàn thương mại điện tử, hàng Việt phải đối mặt với rất nhiều thách thức.

Đặc biệt gần đây, sự đổ bộ của thương mại điện tử xuyên biên giới như Taobao, Temu đã bộc lộ rõ hơn sức năng lực sản xuất, bán hàng của doanh nghiệp trong nước.

Mua hàng trên sàn thương mại điện tử nước ngoài quá nhanh, quá rẻ, vì sao?

Mở đầu hội thảo "Tiếp sức hàng Việt trên sàn thương mại điện tử" chiều 20-11, ông Trần Xuân Toàn, phó tổng biên tập báo Tuổi Trẻ, cho biết cách đây vài tháng, báo Tuổi Trẻ đã đề cập câu chuyện thương mại điện tử xuyên biên giới sôi động, sau đó tuyến bài nhận được nhiều ý kiến của bạn đọc phản hồi.

Trong số đó, nhiều ý kiến bày tỏ lo lắng về sự bất thường của đơn hàng mua từ các nước chỉ cần 1-2 ngày đã được giao về TP.HCM.

"Phương thức vận chuyển với tốc độ quá nhanh và quá rẻ vậy là vì sao?". Để trả lời câu hỏi này, hai phóng viên của báo Tuổi Trẻ đã sang tận Trung Quốc tìm hiểu phương thức giao nhận và cung đường đi của món hàng. Và hành trình 10.000km để có mặt ở thủ phủ của Trung Quốc đã giúp làm rõ hơn đường hàng từ Trung Quốc vào Việt Nam.

Trung Quốc đã hình thành cụm "Thành phố 15 phút" nhằm giải thích tốc độ giao hàng của một đơn hàng kể từ khi người mua hàng click chuột chốt đơn. Vậy làm thế nào trong thời gian ngắn, một món hàng đã được giao đến người tiêu dùng. Vì sao một món hàng cùng trải qua cung đường dài nhưng chi phí lại rẻ hơn ngay tại Việt Nam?

Nếu tình hình thương mại điện tử xuyên biên giới tiếp tục phát triển thì sản phẩm nội địa sẽ cạnh tranh như thế nào? Làm sao hệ thống logistics trong nước phát triển? Cần có chính sách thuế, nhân lực như thế nào để cải thiện, tăng sức cạnh tranh?

"Tuyến bài nhiều kỳ vẫn chưa thỏa mãn được câu hỏi đặt ra, đây là lý do để báo Tuổi Trẻ cùng Vecom tổ chức hội thảo ngày hôm nay", ông Xuân Toàn nhấn mạnh.

Với sự tham gia đa dạng thành phần từ các doanh nghiệp trong lĩnh vực quảng cáo, thuế, doanh nghiệp sản xuất, người bán hàng… ông Trần Xuân Toàn cũng nhấn mạnh hội thảo tập trung vào 4 vấn đề: Nhận diện thực trạng phát triển của thương mại điện tử ở Việt Nam; Nhận diện hàng Việt Nam đang hiện diện trên sàn thương mại điện tử như thế nào? Các chính sách hỗ trợ doanh nghiệp trong nước như giao nhận kho bãi, thương mại điện tử; Sản xuất và nội lực của doanh nghiệp trong nước…

Lý giải câu chuyện hàng Trung Quốc rẻ hơn hàng Việt, ông Nguyễn Thành Trung, giám đốc Công ty TNHH Giải pháp công nghệ logistics (LTS), cho biết một sản phẩm Trung Quốc trên sàn thương mại điện tử có giá trị chỉ vài chục nghìn nhưng không có nghĩa rằng nó đã bao gồm toàn bộ tiền ship, đôi khi nó bị ẩn ở đâu đó, đôi khi nhà sản xuất phải trả số tiền đó cho đơn vị vận chuyển… Tất nhiên, vấn đề giá thành rẻ đầu tiên phải được cấu thành từ việc làm thế nào để chi phí sản xuất ra cái sản phẩm đó thấp.

Bên cạnh đó, khi nhập khẩu vào Việt Nam, sản phẩm được xem là hàng hóa cá nhân, chứ chưa chắc đã là hàng buôn bán, dẫn đến việc áp thuế nhập khẩu gặp rất nhiều khó khăn. Điều này không chỉ xảy ra ở Việt Nam mà còn xảy ra tương tự với các nước khác trên thế giới. 

"Như vậy, một sản phẩm Trung Quốc khi đem vào Việt Nam nhưng bị thuế đánh thấp hơn so với các doanh nghiệp Việt Nam phải trả thì đương nhiên là giá sản phẩm Trung Quốc phải rẻ hơn rồi", ông Trung nói.

Vấn đề thứ hai theo ông Trung là xu hướng nhiều sàn thương mại điện tử tuy có bán ở Việt Nam nhưng gần như không bán trực tiếp, mà thông qua một đơn vị ủy quyền ở Việt Nam để bán hàng. Chẳng hạn các mặt hàng quần áo, đồ chơi trẻ em… từ Trung Quốc có thể thông qua một đơn vị Việt Nam đứng ra nhập khẩu và bán trực tiếp thông qua nền tảng thương mại điện tử đến người tiêu dùng.

"Như vậy cái giá thật sự khi doanh nghiệp Trung Quốc xuất xưởng là đã có lời rồi. Đôi khi giá thành sản phẩm của họ chỉ chừng 60 - 70% giá trị họ bán ở Việt Nam. Đó là vì sao nhiều sản phẩm hàng Trung Quốc có giá rẻ, dù có thể họ miễn phí luôn cả tiền thuế phí", ông Trung cho biết.

Kênh livestream mới tạo đã thu hút hàng chục nghìn người xem

Ông Nguyễn Minh Đức, phó tổng thư ký Hiệp hội Thương mại điện tử Việt Nam (Vecom), dẫn thống kê của Google cho thấy thương mại điện tử Việt Nam tăng trưởng khoảng 18% trong năm vừa qua. Thống kê trên các sàn cũng cho thấy tăng trưởng cũng khoảng 18% trong quý vừa qua. 

Nếu so sánh với cùng kỳ năm ngoái thì tăng trưởng hơn 30 đến 40%. Người tiêu dùng tập trung mua chủ yếu trên những nền tảng lớn, trong đó Shopee và TikTok Shop đã chiếm gần 90% thị phần.

Về việc hỗ trợ tiếp sức hàng Việt trên sàn thương mại điện tử, ông Đức cho biết Vecom đã triển khai nhiều hoạt động, như: đào tạo tập huấn về thương mại điện tử cho các doanh nghiệp, phối hợp với sở công thương các tỉnh để phát triển thương mại điện tử; tổ chức các chợ phiên thương mại điện tử; hỗ trợ doanh nghiệp, biến mỗi doanh nghiệp thành một gương điển hình ở trong tỉnh, từ đó truyền cảm hứng và nhân rộng mô hình đến các doanh nghiệp tại địa phương…

Về xu hướng thương mại điện tử, theo ông Đức, các doanh nghiệp phải liên tục theo dõi cập nhật để giúp việc chuyển đổi số thương mại điện tử hiệu quả hơn. Những điểm chính quan trọng các doanh nghiệp cần phải lưu tâm hiện nay là về trí tuệ nhân tạo (AI), livestream và quảng cáo.

Ông Đức đưa ra ví dụ hiện nay nhiều doanh nghiệp chỉ cần được tập huấn chừng hai ngày đến ba ngày là đã có thể tự tổ chức livestream và chạy quảng cáo livestream. Nhiều kênh livestream mới nhưng đã đạt đến gần 1 triệu lượt xem mỗi tháng… Từ đó dễ dàng tăng trưởng doanh thu.

Đặc biệt, ông Đức cho rằng thương mại điện tử chính là môi trường các doanh nghiệp càng nên tận dụng để xuất khẩu xuyên biên giới. "Trong những năm qua, bất chấp ảnh hưởng dịch bệnh, nhiều doanh nghiệp xuất khẩu thương mại điện tử xuyên biên giới vẫn có thể tăng trưởng liên tục 15 - 20% mỗi năm".

Các sàn xuyên biên giới như Temu, Shein gây áp lực lớn cho doanh nghiệp nội

Ông Nguyễn Xuân Thảo - ủy viên Ban thường vụ Hiệp hội Doanh nghiệp dịch vụ logistics Việt Nam (VLA) - dẫn báo cáo từ Tổng cục Thống kê cho hay trong 8 tháng đầu năm 2024, tổng mức bán lẻ hàng hóa và doanh thu dịch vụ tiêu dùng đạt khoảng 4.148,4 nghìn tỉ đồng, tăng 8,5% so với cùng kỳ năm 2023. Sau khi loại trừ yếu tố giá, mức tăng trưởng thực tế đạt 5,3%.

Việt Nam sở hữu mạng lưới rộng lớn với 1,4 triệu cửa hàng tạp hóa, 9.000 chợ truyền thống, chiếm tới 75% thị phần và phục vụ 85% nhu cầu tiêu dùng. Kênh bán lẻ hiện đại như siêu thị và cửa hàng tiện lợi chiếm 20% doanh số, với mức tăng trưởng ổn định 10% mỗi năm. 

Kênh bán hàng online, mặc dù chỉ nắm 5% thị phần, đang bùng nổ với mức tăng trưởng 35-45%, mở ra nhiều cơ hội cho doanh nghiệp.

Thị trường bán lẻ Việt Nam đang chuyển mình mạnh mẽ từ mô hình truyền thống sang kênh hiện đại và thương mại điện tử. Sự kết hợp giữa bán lẻ trực tuyến và ngoại tuyến giúp doanh nghiệp tối ưu hóa doanh thu.

Tuy nhiên, sự gia nhập của các sàn xuyên biên giới như Temu và Shein vào thị trường Việt Nam và một số động thái từ các sàn thương mại điện tử Trung Quốc giá rẻ khác như 1688, Taobao làm gia tăng áp lực cạnh tranh, khi trước đó thị trường đã bị chi phối bởi các nền tảng nước ngoài như Shopee, TikTok Shop, Lazada, Tiki và Sendo.

TikTok Shop và Shopee lần lượt tăng trưởng 110,6 và 11,3% về doanh số so với cùng kỳ năm 2023. Tiki mặc dù vẫn tăng trưởng âm so với cùng kỳ 2023, nhưng so với quý trước liền kề, tăng trưởng 38% về doanh số.

Số lượng Shop Mall và doanh số Shop Mall đều ghi nhận tăng trưởng so với cùng kỳ 2023, đặc biệt doanh số tăng trưởng 53,11%. TikTok Shop mặc dù mức tăng trưởng số lượng Shop Mall thấp hơn Shopee nhưng tăng trưởng gấp 3 lần về doanh số so với Shopee. Thị trường dịch vụ giao nhận nhanh, chuyển phát và bưu kiện (CEP) lớn nhất ước tính đạt 1,62 tỉ USD vào năm 2024 và dự kiến đạt 2,53 tỉ USD vào năm 2030...

Các đại biểu tại hội thảo - Ảnh: HỮU HẠNH

Sự phát triển lớn mạnh của các hệ thống thương mại điện tử, logistics, hàng nước ngoài tràn vào khiến doanh nghiệp bán lẻ trong nước phải đối mặt với thách thức về giá và tốc độ dịch vụ. Do vậy chúng ta cần nâng cao chất lượng dịch vụ, tạo sự khác biệt về sản phẩm, tối ưu hóa quy trình, đặc biệt là quy trình logistics để nâng cao khả năng cạnh tranh.

Ông Thảo cũng đề xuất giải pháp logistics nhằm nâng cao sức cạnh tranh của hàng Việt trên sàn thương mại điện tử theo định hướng bền vững, đó là phát triển hệ sinh thái logistics và chuỗi cung ứng xanh; sử dụng xe máy điện cho giao hàng chặng cuối giúp giảm thiểu tắc nghẽn giao thông và thân thiện với môi trường, giúp tăng hình ảnh của hàng Việt; ứng dụng công nghệ trí tuệ nhân tạo (AI) và học máy (Machine Learning) trong kiểm soát và truy xuất nguồn gốc hàng hóa được hiệu quả và nhanh chóng, giúp người tiêu dùng tin tưởng vào hàng Việt hơn. 

Song song đó, tăng cường hợp tác với Chính phủ và ngành hải quan để cải thiện quy trình hải quan và giảm thiểu các rào cản pháp lý, giúp hàng hóa lưu thông thuận lợi và giảm chi phí cũng như tăng tính bền vững đối với hoạt động logistics cho thương mại điện tử.

Quảng cáo lừa ảnh hưởng các kênh thương mại điện tử

Ông Trương Gia Bảo, phó chủ tịch Hiệp hội Quảng cáo Việt Nam, đã nêu thực trạng và các giải pháp trong hoạt động truyền thông, quảng cáo của các thương hiệu Việt trên sàn thương mại điện tử cùng các kiến nghị cần tháo gỡ.

"Traffic không đến từ các trang nội dung, mà bây giờ là sân chơi của các mạng xã hội, short video... Hiệp hội Quảng cáo nhận thấy mình cũng có trách nhiệm trong hỗ trợ hàng Việt chuyển đổi", ông Bảo nói.

Theo ông Bảo, với quảng cáo, khách hàng ở đâu, quảng cáo ở đó. Người dùng đang dành nhiều giờ hơn trên online, vì thế ngân sách cho quảng cáo cũng theo xu hướng này. Chi tiêu quảng cáo tại thị trường quảng cáo Việt Nam dự kiến đạt 2.763 triệu USD vào năm 2024. Với xu hướng kỹ thuật số đang phát triển hiện nay, dự kiến đến năm 2029 có đến 60% tổng chi tiêu quảng cáo sẽ đến từ các nguồn kỹ thuật số.

Ngân sách quảng cáo chủ yếu đến từ doanh nghiệp ngoại, họ tung tiền lớn quảng cáo, cách tiếp cận chủ động và bủa vây thị trường online Việt Nam. Hiệp hội Quảng cáo và Bộ Thông tin và Truyền thông cũng khá đau đầu với các hiện tượng chuyển doanh thu ra biên giới.

Trong bối cảnh đó, thuận lợi và khó khăn của doanh nghiệp bán hàng Việt trên sàn thương mại điện tử là gì?

Không chỉ thương mại điện tử, mà quảng cáo trực tuyến bây giờ cũng khác. Với khối lượng sản xuất khổng lồ các nội dung quảng cáo hiện nay, lĩnh vực quảng cáo đang chuyển từ hình thức hậu kiểm.

Theo ông Bảo, điều này cũng có phần dẫn đến tình trạng quảng cáo sai sự thật; quảng cáo gian lận như các sản phẩm không rõ nguồn gốc xuất xứ, hoặc các sản phẩm không có giấy chứng nhận chất lượng.

"Đặc biệt là quảng cáo lừa đảo. Các hình thức quảng cáo lợi dụng tâm lý người tiêu dùng để lừa đảo, chẳng hạn như các chương trình khuyến mãi giả, trò chơi may mắn, bán hàng "giá hời" thực chất là lừa đảo. Điều này ảnh hưởng đến hình ảnh và niềm tin của người dùng với kênh thương mại điện tử", ông Trương Gia Bảo ý kiến.

Logistics của Việt Nam có thực chậm và kém?

Ông Nguyễn Thành Trung - giám đốc Công ty TNHH Giải pháp công nghệ logistics (LTS) - cho biết những bài báo ca ngợi tốc độ nhanh và rẻ của các doanh nghiệp Trung Quốc thực sự cũng khiến nhiều người đặt câu hỏi: Logistics Việt Nam có năng lực gì không?

"Các doanh nghiệp Việt Nam hiện tại có thể đáp ứng tốt các dịch vụ trong nội địa, nhưng vẫn cần những bước đột phá để trở thành một trung tâm logistics khu vực", ông Trung khẳng định.

Ông Trung cho rằng Việt Nam, đặc biệt là TP.HCM, có tiềm năng lớn để trở thành một trung tâm logistics khu vực. Theo đề án hiện tại, dự kiến TP.HCM sẽ xây dựng 8 hub logistics. "Chúng ta có thể học hỏi từ các sàn thương mại điện tử, nơi luôn xây dựng những trung tâm logistics hiện đại để chia tách, phân phối hàng hóa. Các doanh nghiệp Việt Nam nếu muốn xuất khẩu ra nước ngoài cũng cần tận dụng mô hình này. Tuy nhiên, vấn đề lớn nhất vẫn là làm sao để logistics nhanh hơn, rẻ hơn", ông nhận định.

Ông Trung nhấn mạnh rằng khi nói đến logistics, yếu tố cốt lõi mà khách hàng quan tâm là tốc độ và chi phí. Hiện nay, dù các doanh nghiệp trong nước đã có năng lực phục vụ tốt thị trường nội địa, nhưng để vươn tầm khu vực và quốc tế, họ cần cải tiến cả về quy trình lẫn công nghệ.

"Chúng ta cần các hệ thống logistics liên kết chặt chẽ hơn. Nếu làm tốt, không chỉ phục vụ thương mại điện tử nội địa, mà còn giúp hàng hóa Việt Nam tiếp cận thị trường quốc tế nhanh chóng và hiệu quả hơn chưa được đề cập thời gian qua", ông nói.

Bên cạnh những khó khăn về chi phí và tốc độ, ông Trung cũng nhận định các doanh nghiệp Việt Nam cần thay đổi tư duy và đầu tư nhiều hơn vào công nghệ. Những mô hình logistics hiện đại, lấy cảm hứng từ các tập đoàn thương mại điện tử lớn, là hướng đi khả thi để Việt Nam có thể cạnh tranh với các trung tâm logistics lớn trong khu vực.